Şanghay İş birliği Örgütü veya bilinen adlarıyla Şanghay Beşlisi ve Şanghay Paktı; Çin, Rusya, Kazakistan, Kırgızistan ve Tacikistan'ın 1996 yılında oluşturdukları uluslararası bir örgüttür.

2001 yılında Özbekistan'ın katılımıyla üye sayısını altıya çıkarttı. 9 Haziran 2017'de Nur-Sultan'da gerçekleştiren zirvede Hindistan ve Pakistan'ın örgüte katılması ile üye sayısı sekize çıktı.

Üye ülkeler arasında karşılıklı güven, iyi komşuluk ve dostluk ilişkilerinin güçlendirilmesi, bölgesel barış, güvenlik ve istikrarın korunması için ortak çaba sarfedilmesi, ayrılıkçılık, örgütlü suçlar ve yasadışı göçle ortak mücadele edilmesi, ayrıca siyaset, ekonomi, bilim ve teknoloji, kültür ve eğitim, enerji, çevre konularında iş birliğinin geliştirilmesi amacıyla kuruldu.

Üye Ülkeler:

Çin Halk Cumhuriyeti, Rusya Federasyonu, Kırgızistan, Tacikistan, Kazakistan, Özbekistan, Hindistan, Pakistan

Gözlemci Ülkeler:

Afganistan, Moğolistan, İran, Belarus

Diyalog Ortağı Ülkeler:

Türkiye, Azerbaycan, Sri Lanka, Ermenistan, Kamboçya, Nepal

ŞİÖ ilk olarak 1996 yılında Çin, Rusya, Kırgızistan, Tacikistan ve Kazakistan tarafından üye ülkeler arasında güvenin arttırılması, sınır bölgelerinin silahsızlandırılması ve bölgesel iş birliğinin teşvik edilmesi amacıyla “Şanghay Beşlisi” adıyla kurulmuştur.

1996 ve 1997 yıllarında anılan beş ülkenin Devlet Başkanları sırasıyla Şanhay ve Moskova’da bir araya gelerek “Sınır Bölgelerinde Askeri Güvenin Arttırılması” ve “Sınır Bölgelerinde Askeri Güçlerin Azaltılması” Anlaşmalarını imzalamışlardır. 1998-2000 yılları arasında zirve toplantıları sırasıyla Almatı, Bişkek ve Duşanbe’de yapılmış ve üye ülkeler, sınır bölgelerinde güvenin arttırılması yollarının yanı sıra, siyaset, ekonomi ve güvenlik gibi alanlarda da görüş alışverişinde bulunmaya başlamıştır.

14 Eylül 2001 tarihinde Almatı’da düzenlenen ilk ŞİÖ Başbakanları toplantısında, “Bölgesel Ekonomik İşbirliğinin Temel Hedef ve Yönelimleri ile Ticaret ve Yatırım Alanlarında Daha Uygun Koşulların Oluşturulması Sürecinin Başlatılmasına İlişkin Mutabakat Muhtırası” imzalanmış, ayrıca, ŞİÖ Başbakanları düzenli toplantı mekanizmasının tesis edildiği açıklanmıştır. Halihazırda diğer toplantı mekanizmalarının yanında, yılda bir kez gerçekleştirilen ŞİÖ Devlet Başkanları Zirvesi ve ŞİÖ Hükümet Başkanları Konseyi toplantıları en üst düzey mekanizmaları teşkil etmektedir. Devlet Başkanları Zirvesi ile karşılaştırıldığında, Hükümet Başkanları toplantısının daha ziyade kalkınma meseleleri ve ekonomik iş birliği üzerinde durduğu ve Zirve'ye hazırlık mahiyetinde olduğu görülmektedir.

7 Haziran 2002 tarihinde St. Petersburg’da düzenlenen ŞİÖ Devlet Başkanları Zirvesi’nde imzalanan ŞİÖ Şartı’nda Örgüt’ün amacı, ilkeleri, yapısı, faaliyetleri, iş birliği alanları ve dış ilişkileri gibi hususlar ortaya konmuştur.

Kazakistan’ın dönem başkanlığında 8-9 Haziran 2017 tarihlerinde Astana’da gerçekleştirilen zirvede gündeminin öne çıkan konularından birini örgütün genişlemesi teşkil etmiştir. Bu çerçevede, üyelik süreçleri 2015 Ufa Zirvesi’nde resmen başlamış olan Pakistan ve Hindistan, Devlet Başkanları Konseyi Toplantısında tam üyeliğe kabul edilmiştir. Astana Zirvesi’nin sonunda ŞİÖ Dönem Başkanlığı Kazakistan’dan Çin Halk Cumhuriyeti’ne geçmiştir.

Türkiye’nin Diyalog Ortaklığı Statüsü:

2008 Duşanbe Zirvesi’nde, Örgütle irtibat kurmak isteyen ve gözlemci konumunda olmayan üçüncü ülke ve uluslararası kuruluşlarla ilişkilerin kurumsal bir çerçeveye oturtulması amacıyla, “ŞİÖ Diyalog Ortaklığı Statüsü” adı altında yeni bir mekanizma ihdas edilmiştir.

Diyalog Ortaklığı statüsü, gözlemci statüsüne sahip olmayan üçüncü ülkelerin Örgütle belirli alanlarda sınırlı iş birliği yapmalarına olanak sağlamaktadır. Bahse konu statü, Örgütle kurumsal bağın derecesi bakımından “gözlemci ülke” statüsünün altında, “misafir katılımcılar” statüsünün ise üzerinde yer almaktadır.

Türkiye, 6-7 Haziran 2012 tarihlerinde Pekin’de düzenlenen ŞİÖ Devlet Başkanları Zirvesi’nde oybirliğiyle Diyalog Ortaklığı’na kabul edilmiştir. 26.04.2013 tarihinde imzalanan "Türkiye Cumhuriyeti'ne Şanghay İş birliği Örgütünün Diyalog Ortağı Statüsü Tanınmasına İlişkin Muhtıra" 01.05.2017 tarih ve 2017/10196 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile onaylanmış ve 24.05.2017 tarih ve 30075 sayılı Resmî Gazete 'de yayımlanmıştır. (İLKHA)