کۆمەڵناس موفید یوکسەل سەبارەت بە رێگاکانی چارەسەر کردنی پرسی کوردی باسی لەوە کرد کە کورد لە نێوان دوو توندرەویدا گیری خواردووە.

لە ئەنقەرە بەرنامەی "کوردەکان چی دەخوازن؟" بەڕێوەچوو. کۆمەڵناس-لێکۆلینەر و نووسەر موفید یوکسەل کە بەشداری لە بەرنامەکە کردبوو سەبارەت بە بەرنامەکە و پرسی کوردی لێدوانی بۆ ئاژانسی هەواڵەکانی ئیلکە دایەوە.

یوکسەل جەختی لەوە کرد کە کورد لە نێوان دوو توندڕەیدا گیری خواردووە و بۆ کەم کردنی ئەم فشارە دەبێت بە برایەتی ئیسلام تەماشای پرسی کوردی بکرێت.

یوکسەل وتی، "لە تورکیا گرژییەک لە نێوان ئەو کەسانەدا بەردەوامە کە دەیانەوێت درێژە بە خەباتی چەکداری بدەن و هیوادارن سوودی لێ ببینن، ئەو بازنانەی کە هیوایان بە یارمەتی لە تیرۆرەوە هەیە بەردەوام مێزەکان لەسەر ئەم پرسە هەڵدەوەشێننەوە و لە لایەکی دیکەشەوە گرژییەک لە نێوان ئەو پێگەیەدا هەیە کە دەیانەوێت سیاسەتی ئەمنی و ناسیۆنالیستی لەناو هێزە قووڵەکانی ناو دەوڵەتدا بەردەوام بن و هەندێکی تریش دەبنە قوربانی. پێویستە ئێمەی کورد بتوانین هەنگاوی بوێرانەتر لە دژی ئەو بازنانە بنێین کە لە بەرامبەر هەموو ئەمانە گرژی دەپارێزن. چونکە ئێمە چارەسەری مرۆڤانەمان دەوێت. ئیسلام لە ئێستاوە هەموو داتاکانی ئەمە دەدات. هەم قورئان و هەم حەدیس و پراکتیزەکانی پێغەمبەر و هەندێک پراکتیزە لە مێژووی ئیسلامدا لە ئێستاوە بنەمای ئەمە پێکدەهێنن. کەواتە 'چۆن دەتوانین لە هەلومەرجی ئەمڕۆدا بەبێ شەڕ لەگەڵ یەکتردا بژین، لەسەر بنەمای ئەو برایەتی و پرەنسیپانەی ئیسلام هێناویەتی؟' دەبێت کار لەسەر بابەتەکە بکەین."

"ئەوان دەیانەوێت وا لە خەڵک بکەن چەک لە دژی یەکتر بکێشن"

یوکسەل ئاماژەی بەوە کرد کە ئەگەر لە نێوان گەل هەنێک کێشە روو بدەنیش بەڵام چەک لە دژی یەکتر بە کار ناهێنن و کەسانێک بۆ ئامادەکاری بۆ ئەم شتە هەوڵ دەدەن و دواتر وتی، "نابێت ڕێگە بەم کارە بدەین. چونکە ئاژاوەیەکی وا، ئاژاوەیەک کە لە ٢٤ کاتژمێردا لە شوێنێکدا هەڵدەگیرسێت، بە ٢٤ ساڵ ناکوژێتەوە و ناتوانین کۆتایی پێبهێنین، برینی زۆر قووڵ دروست دەکات. ئێمە ئیتر نامانەوێت زەبر و زەنگی گەورە بۆ کورد ئەزموون بکەین، زەبرێکی زۆر گەورەتر لە ئەنفال و هەڵەبجە. هەر بۆیە دەبێت سیاسەتی ئاشتیانەتر پەیڕەو بکەین. کەس نایەوێت کۆیلەی کەس بێت. ئێمە تەنها بەندەی خواین. ئێمە هەموومان خزمەتکاری پەروەردگارین، لەڕووی خزمەتکاربوونەوە یەکسانین. بەڵام کەسێک چینی دەسەڵاتدارە، ڕەگەزی دەسەڵاتدارە؛ ئێمە نامانەوێت داواکارییەکە لە شێوەی ڕەگەزدا بێت، کە ملکەچی ئەوانە. بەم مانایە ئێمە نە پشتیوانی لە ستاتۆسی ناسیونالیستی دەکەین، نە سیاسەتی ئەو کەسانەشمان دەوێت کە بە بەردەوامی بە وتنی 'ئاژاوە بۆ هەمیشە' پەنا بۆ ململانێ و چەک بردن درێغی ناکەن، و لە ڕێگەی تیرۆر و خوێنڕشتنەوە سوود وەردەگرن. هەر بۆیە نابێت ئێمە خەریکی خۆلێدان بین. زیاتر لە ٣٠ ساڵە باسی ئەم شتانە دەکەین. دەبێت بتوانین هەنگاوێک بنێین، چەند لە ئەجێندای خۆمان دەتوانین بیخەینە بواری جێبەجێکردنەوە؟ پێویستە بتوانین ڕێگایەک بۆ ئەم کارە بدۆزینەوە."

"کوردەکان وەکوو ستافێکی تەواو بەشدارییان لە جەنگی جیهانی یەکەمدا کرد"

یوکسەل ئاماژەی بەوە کرد کە سیاسەتی ئەمنی لەو وڵاتەدا دوژمنی دروست کردووە و وتی، "ئێمەی تورک چینی ئیمتیازدارین، کورد هەڕەشەمان لێدەکات کە چینی ئیمتیاز بین.' ئەو سیاسەتە ئەمنییەی کە بەم شێوەیە تەماشای بابەتەکە دەکات، خراپەکاری بەرامبەر تورکەکانیش لەم وڵاتەدا دەکات و دەیانکاتە دوژمن. پێشتر دوژمنایەتییەکی لەو شێوەیە لە نێو گەلاندا نەبووە. ئەگەر دوژمنایەتییەکی وا هەبوایە کورد لە جەنگی جیهانی یەکەمدا ڕۆیشتبا. بۆچی کورد لە جەنگی جیهانی یەکەمدا ئەوەندە دڵسۆز بوو؟ لەگەڵ ئەوەشدا کورد وەکو ستافێکی تەواو بەشداری جەنگی جیهانی یەکەمی کرد. ئەوان بەشدارییان لە شەڕی ڕووسەکاندا کرد، بەتایبەتی لە عێراق، لە دژی ئینگلیزەکان راوەستان لە لە كوت العمارة. تەنانەت لە گالیپۆلیش بەشدارییان کرد. هیچ سوودێکی نییە پەیڕەوکردنی سیاسەتی گواستنەوەی دوژمن لە ڕێگەی سیاسەتی ئەمنی و ناسیۆنالیستییەوە بۆ کۆمەڵگایەک کە لە سەختترین بارودۆخی جەنگی جیهانی یەکەمدا تفەنگیان لە دژی تۆ نەکێشا."

"ئێمە لە نێوان دوو توندڕەویدا گیراوین"

یوکسەل لە کۆتاییدا وتی، "هەندێکی تر پەروەردەی زمانی دایکی وەک چەک بەکاردەهێنن کاتێک دەڵێن پەروەردە بە زمانی دایکی. هیچ پێشنیارێکی کۆنکرێتی پێشکەش ناکەن. بە واتایەکی تر هەوڵماندا هەنگاو بە هەنگاو هەندێک پڕۆژە پەرەپێبدەین بۆ ئەوەی زمانی کوردی وەک زمانی پەروەردە بخەینە ناوەوە. بۆ نمونە وتمان لە قۆناغی سەرەتاییەوە تا دوا ئاستی ئامادەیی پێویستە خوێندن بە زمانی کوردی و تورکی و ئینگلیزی پێکەوە ئەنجام بدرێت. ئێمە ویستمان زانستە کۆمەڵایەتییەکان یان کۆلێژی زانستی، کۆلێژی گشتی یان ئەهلی بکرێنەوە. تەنانەت دژایەتیشیان کرد. وەک هەنگاوی دووەم گوتمان پێویستە زانکۆیەک لەسەر ئاستی زانکۆی بۆغازیچی یان ODTÜ بکرێتەوە کە خوێندن بە زمانی کوردی و تورکی و ئینگلیزی تێدا ئەنجام بدرێت. بەهەمان شێوە باسمان لە باشترکردن و پەرەپێدان و بڵاوکردنەوەی مەدرەسە کوردیەکانی ئێستا کرد. ئێمە دەمانگوت پێویستە سیستمێکی پەروەردەیی دوولایەنە هەبێت کە لەسەر بنەمای زانستە ئاینیەکان بێت و پێنج زمانی بەهێزکراوی هەبێت بە زانستە کۆمەڵایەتییەکان، ئەوانیش کوردی، تورکی، عەرەبی، فارسی و ئینگلیزی، بۆ ئەوەی بیانگۆڕێت بۆ مەدرەسە کە مەشق و ڕاهێنانیان پێبکات زانایانی ڕۆشنبیر لە ئاستی خوێندنەوە و نووسین و قسەکردن. بەڵام هەموو ئەمانە، پێشنیارەکانی چارەسەری کۆنکرێتی ئێمە خەریکە بێ بەها دەکرێن. بۆچی؟ چونکە هەندێک تەنها ململانێیان دەوێت. لە لایەکی تریشەوە تەنانەت هێنانە ناوەوەی ناوی کوردیش وەک هەڕەشەیەک بۆ سەر دۆخی خۆیان، دۆخی ناسیۆنالیستی خۆیان هەست پێدەکەن و هەوڵ دەدەن ڕێگری لەم کارە بکەن. کەواتە ئێمە لە نێوان دوو توندڕەویدا گیراوین. بۆ ئێمە لەڕادەبەدەر گرنگە کاریگەری ئەم دوو توندڕەوییە کەم بکەینەوە، پڕۆژەی کاریگەرتر بخەینە پێشەوە و لەم ڕووەوە هەنگاوێک بەرەو پێشەوە بنێین."

(İLKHA)