Şaredariya Bajarê Mezin a Dîyarbekirê ya di bin destê DEMê de heqaretê li alimên mezin ên Kurd ên Misilman dike û helbestên wan ên hêja li erdê dinivîse.

Şaredariya Bajarê Mezin a Dîyarbekirê ya di bin destê DEMê de helbestên alimên mezin ên Kurd ên wekî Seydayê Xasî, Şêx Ebdulrehman Axtepî, Mela Cizîrî û alimên din ên navdar ên Kurd li ser rûyê erdê nivîsandine. Ev qaşo li ser rêwiyan hatiye nivîsandin da ku geştiyaran bikişîne.

Helbest li cihê herî qerebalix ê Dîyarbekirê û li nêzîkî Mizgefta Mezin a Dîyarbekirê hatine nivîsandin. Lê belê, vê helwestê careke din nîşan da ku ew çiqas ji çand û baweriyên gelê Kurd dûr in.

Hin ji helbestên ku li ser erdê hatine nivîsandin ev in:

Saydaye Xasî: Dil ji qeyda leşkere xem kir reha wextê seher. Ah û naline verînî biy vinî nêmend eser

Şêx Ebdulrehman Axtepî: Dil yek e dilber hezar in mam teheyur el eman. Bidme kê meyla evî qelbê birîndarê nexweş

Mela Cizîrî: Bîzî dikit ji qencan ji remz û naz û xencan. Qedrê gulan çi zanit kerbeş divêt kere reş

Nivîsandina navên alimên îslamî û helbestên wan li ser erdê di bin lingên geştiyaran de wekî bêrêzî hat nirxandin.

Heman şaredariyê berê hewl dabû ku navê kolana Îyaz bîn Xanem, fermandarê Artêşa Îslamî di dema fetha Dîyarbekirê de, biguherîne û navê endamekî PKKê li şûna wê deyne. Wî her wiha hewl da ku hinek mizgeftan bi hinceta ku ew li parqan hatine çêkirin hilweşîne.

Seydayê Xasî kî ye?

Seyda Xasî di sala 1867an de li gundê Hezanî yê bajarokê Licê yê li bajarê Dîyarbekirê ji dayik bûye. Di serdema Osmaniyan de, li Dîyarbekir û deverên derdorê wek mamoste, îmam û muftî xebitî. Wî her tim li dijî materyalîstên mîna Zîya Gokalp û laîkên din reddîye nivîsand û yek ji dijberên sereke yên komarê bû.

Seydayê Xasî gelek xizmet ji Îslamê re kiriye û yek ji wan berhemên herî navdar Mewlûdnameya Pêxember bi zaravayê Zazakî yê Kurdî ye.

Seydayê Xasî di 18ê Sibata 1951an de li gundê xwe wefat kir.

Şêx Evdirrehman Axtepî kî ye?

Şêx Evdirrehman Axtepî kurê mezin ê zanayê navdarê Diyarbekirê Şêx Hesenê Nûranî bû. Dema bavê wî wefat kir, ew hêna 13 salî bû. Wî xwendina xwe li Medreseya Axtepa ku ji hêla bavê xwe ve hatiye damezrandin dest pê kir û paşê xwendina xwe li Iraqê domand.

Wî di warên felsefe, fiqih, astronomî û wêjeyê de gelek berhem bi zimanên Tirkî, Kurdî û Erebî nivîsandine.

Şêx Axtepî di 29ê Adara 1905an de li Dîyarbekirê rehmet kir.

Melayê Cizîrî kî ye?

Ehmed kurê Mele Mehemed e, yek ji stêrkên edebiyat û helbesta Kurdî ye. Di sala 1967an de li Cizîra Şirnexê hat dinyayê. Wî gelek berhem di gelek warên wekî edebiyat, fiqih û felsefeyê de nivîsandîye. Berhema wî ya herî girîng dîwana wî ye, ku wî bi Kurdî nivîsandiye û yek ji navdartirîn berhemên Kurdî/Kurmancî ye.

Wî perwerdehiya xwe li navendên zanistî yên girîng ên wê demê, li Dîyarbekir, Colemêrg û Amêdiyê wergirt û li Medreseya Sor a li Cizîrê ders da.

Ew di sala 1960an de li Cizîrê wefat kir û gora wî li hewşa Dibistana Sor a Cizîrê ye. (ÎLKHA)