Êş û xemgîniya "Belaeta Mezin Nekbe" ku wek navê çewsandin, qetlîam û koça bi darê zorê ya ku piştî îşxala siyonîstan li ser axa Filistînê dest pê kir, ev 77 sal in didome.

Pêngava yekem a Nekbeyê ku wekî roja "Befata Mezin" tê zanîn ku ji bo gelê Filistînê sembola koçberiya bi darê zorê, îşxalkirî, îşkence, talan û qetlîamên gelê Filistînê ye, ji aliyê generalê Fransî Napolyon Bonaparte ve hat dayîn. Bi daxuyaniya Balfour, û di dawiyê de, Ben, serokwezîrê yekem ê çeteya terorîst, tê diyar kirin ku ew ji hêla Gurion ve hatîye çêkirin.

Li gorî pisporên ku lêkolîn dikin ka fikra siyonîstan a li Filistînê bi cih bûye çawa çêbûye, generalê Fransî Napoleon Bonaparte di sala 1799an de li Filistîna ku di bin desthilatdarîya Osmanîyan de komeke terorîstî ava dike. Bonaparte ji Cihûyên li çaraliyê cîhanê ne re bang kir û weha got, "Rabin ser xwe. Dem hat. Fransa, ji bo avakirina dewleta we destekê dide."

Lêkolîner û çêker Revan ed-Damin ku bi belgefîlma ku li ser Nekbeyê çêkiribû bûyer eşkere kir, dibêje ku fikra ku behsa wê tê kirin bi rastî vedigere salên 1800î. Ed-Damin weha got, "Nekbe ne di sala 1948'an de, lê gelek beriya vê tarîxê pêk hat. Bi taybetî di sala 1799'an de generalê Fransî Napoleon Bonaparte fikra îşxalkirina erdên Filistînê di çarçoveya plana kolonyalîzmê de anî ziman. Dû re Îngilîstanê xwest. heman tişt di sala 1840 de. Paşê Îngîltere Filistîn Îşxalkirî pêk hat."

Îngilîstanê di Kanûna 1917an de Filistîn îşxal kir

Piştî fikra Ewropa ya îşxalkirina herêmên Filistînê, siyonîstan di sala 1880'an de tevgera "Siyona Evîndar" ava kirin û di sala 1897'an de yekemîn kongreya siyonîstan li Bazel a Swîsreyê bi armanca avakirina dewleteke bi navê Swîsre hat lidarxistin. Ji bo Cihûyan û di vê mijarê de biryar hat girtin.

Di heyama paşerojê de destûr hat dayîn ku siyonîstên ji çar aliyên cîhanê kom bi kom ber bi Filistînê ve koç bikin. Bi rastî jî mîrên hin dewletan bertîl dan wan û bi wan re peyman dan ku li welatên wan cihûyan tepeser bikin, heta ku koçberiya wan ber bi axa Filistînê ve hêsan bibe. Bi vî awayî zemînê ji bo siyonîstên ku ber bi axa Filistînê ve koç bikin û hewla dagîrkeriyê bidin amade kirin.

Tevî hemû hewldanên dewleta Osmanî yên ji bo pêşîlêgirtina vê yekê jî koça siyonîstan ber bi Filistînê bi lez û bez dewam kir. Generalê Îngîlîz Edmund Allenby di Kanûna 1917an de Qudsê îşxal kir û bi vê yekê dilsozîya Filistînê ya bi Dewleta Osmanî ya ku di Şerê Cîhanê yê Yekemîn de têkçû bi dawî bû û ji bo siyonîstan qada çalakiyê vekir.

Îngîlîzan rêxistina terorê ya siyonîst Haganah fînanse kir

Îdareya Îngîlîz a ku li Filistînê bi cih bû, di navbera salên 1920-1936an da bi awayekî fermî destûra koçkirina 400 hezar siyonîstan ji bona Filistînê da û îmkan da ku îşxalker bigihêjin hêzeke ku ji sedî 31ê nifûsa giştî ye.

Îngîlîzan ji bîr nekirin ku fînansekirina rêxistina terorê ya ewil Haganah ku bi Îbranî tê maneya "parastin"ê ku ji teref siyonîstên ku piştî îşxalkirina axa Filistînê di sala 1918an de koçî van axan kiribûn ava kiribû. Efserên Îngilîstan yên li Filistînê dest bi perwerdekirina leşkerên Haganah kirin. Di demekê de ku navçe ji derve tûşî ti metirsiyeke derve nebû jî, Îngilîzan şer ji xwe re weke hincet nîşan dabûn, çekdarên siyonîst birin nav xwe û komên taybet ji wan re ava kirin û wan perwerde kirin. Nêzîkî 30 hezar siyonîstên ku bi awayekî belawela di artêşa Îngilîstanê de wezîfedar bûn, di Îlona 1944'an de bûn tugayeke cuda.

Siyonîstên bi pêşengîya Yîgaîl Yadîn Serokê Haganayê armanc kirin ku ji valahiya îktîdarê ya ku di dema vekişîna Înglîstanê ya ji Filistînê de derdikeve ew ê çêbibe bi kiryareke terorîstî jê feyde bigre. Stratejiya Haganah li gorî vê planê hatibû sazkirin. Li ser vê yekê siyonîst ji bo hevkarîkirina bi Amerîkaya ku zêdetirî ji 3 milyon cihû tê de dijîn, ji bo piştgirîya aborî û siyasî ji wan re hewl dan. Cihûyan bi kişandina hin kesayetên bibandor ên di rêveberîya Emrîqayê de di nav rêzên xwe de dest pê kirin ku Emrîqa wekî çavkanî bikar bînin.

Emrîqa çek û cebilxaneyên leşkerî ji siyonîstan re şîyand

Bi organîzekirina komkirina alîkariyan ji aliyê Wezîrê Aboriyê yê Cihû yê Emrîqayê Morgenthau ve, hin beşên rêveberîya Emrîqayê bûne piştgirên herî mezin ên siyonîstan. Çek û cebilxaneyên leşkerî yên ku li Emrîqa û Ewropayê bi vî pereyî hatin standin, ji bo îstixdamkirina çekdarên Haganah û Irgun ên rêxistinên terorê yên siyonîst li keştiyan hatin barkirin û şandin Filistînê.

Ji bo damezrandina çeteya terorê ya siyonîst û li gor hiqûqa navneteweyî naskirina wê gaveke tenê mabû. Ev yek ji aliyê Îngilîstanê ve bi daxwaza avakirina komîteyeke taybet a Filistînê di nava Neteweyên Yekbûyî de hate destpêkirin. Awustralya, Kanada, Çekoslovakya, Guatemala, Perû, Swêd, Uruguay, Hindistan û Îran ji bo komîteyê hatin hilbijartin. Di raporta ku ji aliyê Komîteyê ve hatiye pêşbînîkirin, li gorî planên siyonîstan parçekirina Filistînê û avakirina dewleteke siyonîst cîh girtîye. Li gorî sînorên ku di raporê de hatine xêzkirin, Filistînî dê ji sedî 42,88, siyonîst jî ji sedî 56,47 serweriya axê bikin.

Di avakirina çeteya terorê de Îngilîstan, Emrîqa û Rûsyayê roleke mezin lîstin.

Qesra Spî serî li her cure zextan dide ser welatên ku li dijî parçekirina Filistînê ne an jî tenê bêbiryar dimînin. Ev tehdîd û kampanyaya zextê ya li Neteweyên Yekbûyî di gihandina armanca siyonîstan de roleke gelek girîng lîst. Di dengdana Lijneya Giştî ya Neteweyên Yekbûyî de ku di 29ê Mijdara 1947an de di saet 17.35an de hat kirin de, plana piraniyê bi 33 dengan li hember 13 dengên dijber û 10 dengên bêalî hat qebûlkirin.

Ji bilî piştgirîya eşkere ya Emrîqa’yê di avakirina çeteya terorê ya siyonîst de, piştgirîya veşartî ya Stalîn ku antîsemîtekî fanatîk bû jî roleke mezin lîst. Stalîn ku dixwest Cihûyên welatê xwe ji holê rake, bi Emrîqa re piştgirî da plana dabeşkirinê. Kiryarên hevpar ên Emrîqa û Sovyetê bû sedem ku gelek welatên di bin bandora wan de avêtina ray ê.

Di 14’ê Gulanê de, çend saetan berîya bidawîbûna îşxala Îngilîstanê ya li Filistînê, Meclîsa Neteweyî ya Cihûyan (Vaad Levmî) li Tel Avîvê kom bû, ragihand ku wan di daxuyaniya xwe de çeteyên terorîst ava kirine. Emrîqa tam 11 deqe piştî ragihandina serxwebûnê sîyonîstan wan nas kir. Çeteya terorîst di demeke kin de ji teref welatên din ve jî hat naskirin.

Roja piştî biryara dabeşkirina Filistînê siyonîstan êrîşên xwe zêde kirin

Roja piştî biryara dabeşkirinê, koma çekdar a bi navê Haganah ku ji teref siyonîstan ve hatiye avakirin, herêmên ku ji bo rûniştina sîyonîstan hatibûn amadekirin, bi dest xistin. Di dema îşxalkirina de bi sedan gund û bajarokên Filistîniyan wêran bûn. Bi hezaran Filistînî hatin qetilkirin. Di vê pêvajoyê de eşîrên Bedewiyên ku li herêma Negevê dijîn hatin koçberkirin. Her wiha nasnameya çandî bi guhertina navên şêniyan hate hedefgirtin. Gelek bajarên Filistînê yên dîrokî hatin Cihûkirin.

Çeteya terorîst a ku piştî Nekbeyê îşxala xwe berfireh kir, niha ji sedî 90 ji 27 hezar kîlometreçargoşe axa dîrokî ya Filistînê bi dest xistiye. Ji wê demê virda, bi zêdebûna nifûsê re, hejmara penaberên Filistînî li seranserê cîhanê gihîştiye 6 mîlyonî.

Siyonîstan her wiha li Qudsa Rojhilat û Şerîaya Rojava ya ku di sala 1967an da îşxal kiribûn, avakirina wargehên neqanûnî didomînin.

Lîsteya qetlîamên li dijî gelê Filistînê pir dirêj e û ev sûc bi dîwar, nuqteyên kontrolê, ablûqe, hilweşandina malan, îşxalkirin, şerê li dijî Gazze û Şerîaya Rojava, sûcên li dijî girtiyan di zindanan de ne berdewam dike.

Filistînî li bêvîya roja ku ew ê vegerin "cennetên xwe yên ku hatîye dizîkirin" in.

Di salvegera ragihandina serxwebûnê ya siyonîstan li axa ku di 15ê Gulana sala 1948an da îşxal kiribûn, çalakiyên Filistîniyan wek her sal dewam dike.

Ji bilî kampên penaberan ên li Şerîaya Rojava û Xezzeyê, Filistîniyên ku ji warên xwe dûr li welatên cuda yên cîhanê dijîn, nemaze li Sûriye, Lubnan û Urdunê, daxwaza xwe ya vegera bo warên xwe diyar dikin, ku ew wê warên xwe wekî "cennetên xwe yên ku hatîye dizîkirin " bi nav dikin di her fersendê de tînin ser ziman.

Ji bo bi milyonan Filistîniyên ku bi deh salan di sirgûnê de dijîn, "Nekbe" (Karesata Mezin) wekî sembola koçberîya bi darê zorê, talankirin û qetlîaman berdewam dike. (ÎLKHA)