Dîroknas-Nivîskar Mustafa Armagan di axaftina xwe ya ku li komxebata HUDA PARê kir de got, “Li Tirkîyê gelek netew, gelek cure nijad hene heta ku ev cure netew û nijad neyin cem hev û nebin yek weka ava “Zemzemê” ku ji çend cure av pêk tê û dibe Zemzem em ji tema xwe ya rastîn nikarin derxin holê.”

Li Diyarbekirê "Komxebata Çareseriya Însanî ya ji bo Meseleya Kurd" a HUDA PARê ya ku li ser mijarên dîrokî, civakî û siyasî yên meseleya kurd hat nirxandin.

Di rûniştina yekemîn a komxebatê de Dîroknas-Nivîskar Mustafa Armagan bi sernavê "Kodên Dîrokî yên Yekitiya Kurd-Tirk" pêşkêşiyek kir.

Armagan bi bîr xist ku Bedîuzzeman Seîdê Nûrsî di Mijdara 1922an de hatiye Meclîsê û armanca vê serdanê wiha vegot:

“Di dema muzakereyên Lozanê de hizrên ku kurdan weke kêmnetew bidin nasîn û hin maf û belkî herêmek xweser bidin wan hebû. Bang li Bedîuzzeman hat kirin ku ji bo pêşî li vê yekê bigire, parlamenterên kurd razî bike. Hat û li ser vê yekê bi wan re axivî û rexne li parlamenterên ku dema dîtina wan nimêj nekirin jî kir. Em dizanin ku bi Mistefa Kemal re sohbeteke wiha kiriye. Sedema hatina wî jî ew bû ku di dema muzakereyên Lozanê de kurd nelirêtiyê bikin û ev yek bû argumaneke ku wê demê pir dihat bikaranîn.

Parlementerên Kurd jî bi cilên xwe yên herêmî hatin. Wêneyên wan di rojnameyan de hatin weşandin; Ji cîhanê re peyamek wiha hat dayîn: 'Binêrin li Tirkiyeyê Kurd bi cil û bergên xwe yên herêmî tên Meclîsê û li wir jî bi van cil û bergên xwe tên temsîlkirin.' Lê dema Lozan bi dawî bibe wê rewş biguhere û bikeve pêvajoyeke din.”

Armagan diyar kir ku ferzkirina feraseta netew a ji Rojava hatiye îtxalkirin û bi modernîteya rojavayî pêk hatiye, li ser civaka li vir ne xeyaleke ku gelên herêmê dixwazin û wiha dewam kir, “Ev tê wê wateyê ku hûn xewna ku welatên kolonyalîst ên rojava ji xwe re çêkirine û li cîhanê belav kirine li ser vê civakê ferz dikin. Ma ev neteweperestiya me bû? Gelo têgeha neteweperestiya Îslamî, neteweya Îslamî ev bû? Na, ji Selahattîn Eyyûbî heta Cezerî pir berfirehtir e, pir zêdetir yekîtî ye... ev bûn kevirên bingehîn ên kultir û miletê me.”

“Çima Beşeke Edebîyata Kurdî tune ye!”

Armagan gotinên xwe werê domand:

“Li Tirkiyeyê dersên edebîyatê tên dayîn, ji bilî Edebiyata Tirkî, Edebiyata Almanî, Edebiyata Fransî, Edebiyata Îngilîzî, Edebiyata Yewnanî... Îcar çima Beşa Edebîyata Kurdî tune ye? Çima di qursên me de yekîneya Wêjeya Kurdî tune ye? Çima mirov li ser vê nafikirin? Bi milyonan mirov kurdî dizanin, haya wan ji kurdbûna xwe heye, helbestvan û nivîskarên wan jî hene. Li vir, beşek lê zêde bike. Dema li Cizîrê dixwînin bila xwe di wê pirtûkê de bibînin. Bila hîn bibe ka bav û kalên wî yên li Cizîrê, li derdora wî, çi eşkere kirine û bila yên bi eslê xwe Tirk bi xwendina wergerên wan hîn bibin. Ev ji bo yekbûna me ya civakî pir girîng in.

Ev bûyer bixwe bixwe çênebûne. Li Tirkîyê gelek netew, gelek cure nijad hene heta ku ev cure netew û nijad neyin cem hev û nebin yek weka ava “Zemzemê” ku ji çend cure av pêk tê û dibe Zemzem em ji tema xwe ya rastîn nikarin derxin holê. Ji ber vê yekê Tirk bê Kurd, Kurd jî bê Tirk çênabe.”

Armagan behsa Kongreya Erziromê ya ku di sala 1919an de kom bûbûn kir û got:

“Li Erziromê hat lidarxistin, lê nûnerên hemû parêzgehên Rojhilat beşdar bûn. Amasya dûrtirîn e, lê parêzgehên din ên li rojhilatê Enqerê jî beşdar bûn. Li bakur Diyarbekir, Siwêrek, Bayburt, Erzirom, Trabzon jî tê de... Ev kengî tên berhevkirin? Ya rast em nizanin ku du kongreyên Erziromê hene, yanî ne yek, du kongreyên Erziromê hene. Yek jî Kongreya Wîlayetî ya Erziromê ye... Ev yek teqrîben di Adara 1919an de hatiye lidarxistin. Di Adara 1919an de bi beşdariya gelê Trabzonê li Erziromê Kongreya Wîlayeta Erziromê hat lidarxistin. Çima nûnerên van hemû parêzgehan ji bo vê kongreyê hatine vexwendin?

Binerin ez ji we re mektuba bangê bixwînim: ‘Em hemû tevgerên ku di bin perdeya wek Tirkîtî û Kurdayetî de ji derve tên hewl didin hebûna Îslamê têk bibin, red dikin…’ 'Em pêşniyar dikin ku li dora Qur'ana Kerîm a ku ber bi wêrankirinê ve hatiye kişandin bicivin û beşdarî Kongreya Erziromê bibin...' Em dibêjin li dora Qur'ana Kerîm kom bibin û em Kongreya Erziromê nizanin. Kongreya Erziromê ji me re nehatiye ravekirin, tenê pirtûkek çavkanî heye ku rave dike, ew jî pirtûka ku Fahrettin Kırzıoglu hemû deqe çap kirine û vê pirtûkê digihîne Cemiyeta Dîrokî û dibêje em nikarin vê pirtûkê çap bikin, red dikin. Cemiyeta Dîrokî çapkirina protokola Kongreya Erziromê red dike. Zilam dirûndine û li fînanserekî digeriya ku wê çap bike, paşê bi rêvebirê Banka Ziraatê nas kir, pê re hevdîtin kir û bi vî awayî hat çapkirin. Ev pirtûk ji sala 1993an ve careke din nehatiye çapkirin. Ma hûn dikarin bifikirin ku ev pirtûk 30-40 sal e tune ye?”

Armagan di dawîyê de got ku, “Ji ber vê yekê, dema ku Kongreya Erziromê bi perspektîfeke nû were xwendin, xwedî dewlemendiyek e ku wê mijarên ku îro em li ser nîqaş dikin ronî bike. Lê ya balkêş ew e ku em ne yên yekemin ku behsa vê pirsgirêka Kurd a ji sala 1918an û vir ve didome dikin. Di heman demê de xemgîn e ku meriv 100, 500-600 sal berê mirov vê yekê îfade kirine û belgeyên ku teserûfên xwe veguhezînin hebûn, lê ev yek ji hêla tarîxa fermî ve hate qedexe kirin û di sindoqan de girtî ma. Em dîroka xwe dixwazin, em edaletê ji bo dîrokê dixwazin, lewma ger dîrokek dadperwer hebe, emê hemû ji vê xefikê derkevin û îmkana nefesê hebe.” (ÎLKHA)